ไดออกซิน
สารก่อมะเร็งภัยใกล้ตัวเรา
นางสาวอรวรรณ ใจบุญ
นักวิชาการสิ่งแวดล้อม
สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 13 (ชลบุรี)
ประชาชนคนไทยโดยส่วนใหญ่จะเผาขยะในเขตที่อยู่อาศัยซึ่งพบได้มากตามเขตพื้นที่ชนบทซึ่งขยะจะถูกนำไปเผาในพื้นที่นอกบ้าน
เช่น ในสวน บ่อขยะชุมชน ซึ่งขยะที่เผาจะประกอบไปด้วย เศษใบไม้ กิ่งไม้ เศษหญ้า
กระดาษ พลาสติก เป็นต้น ขยะบางประเภทสามารถ คัดแยกขยะนำกลับมาใช้ใหม่หรือการนำไปจำหน่ายยังสถานที่รับซื้อขยะ แต่หากนำขยะเหล่านี้ไปเผาทำลายต้องทำให้ถูกหลักสุขาภิบาลซึ่งการเผาแบบสุขาภิบาล
คือ การเผาด้วยเตาเผาที่มีความร้อนสูง
ขยะที่เข้าเตาเผาควรมีสภาพค่อนข้างแห้งเผาไหม้ได้และประชาชนส่วนใหญ่จะเผาขยะกลางแจ้งซึ่งเป็นการเผาขยะแบบไม่ถูกสุขาภิบาล
ทำให้เกิดมลภาวะอันเกิดจากการเผาไหม้และเกิดอันตรายต่อร่างกายและสิ่งที่อันตรายที่เกิดจากการเผาไหม้
คือ สารเคมีบางชนิดที่ก่อให้เกิดมะเร็ง ซึ่งทำให้เราได้รับสารชนิดนี้โดยไม่รู้ตัว ซึ่งสารเคมีชนิดนี้เรียกว่า
ไดออกซิน (Dioxins)
ดังนั้น
เรามาทำความรู้จักกับสารชนิดนี้ว่ามีความอันตรายอย่างไร
ไดออกซิน (Dioxins) คือ
สารอันตรายที่ได้รับพิจารณาเป็นสารอันตรายชั้นที่ 1
ซึ่งหมายถึงสารที่มีความเป็นพิษสูงที่สุด และเป็นสารก่อมะเร็ง
สารไดออกซินมีผลต่อสุขภาพและพันธุกรรม มนุษย์และเป็นสารที่สลายตัวยากมีความคงทนยาวนานในสิ่งแวดล้อม
สามารถปนเปื้อน สู่บรรยากาศได้ สารนี้สามารถเคลื่อนย้ายไปได้ระยะทางไกลมาก
จากอากาศสู่ดิน จากดินสู่น้ำ หรือจากดินสู่พืชและเข้าสู่ร่างกายมนุษย์
แหล่งกำเนิดสารไดออกซิน
เป็นผลิตผลทางเคมีที่เกิดขึ้นมาโดยมิได้ตั้งใจผลิต จากการเผาไหม้ที่ไม่สมบูรณ์
ถือเป็นผลผลิตพลอยได้ที่เกิดจากหลายกระบวนการและแพร่กระจายสู่สิ่งแวดล้อม เช่น
- อุตสาหกรรมที่มีกระบวนการผลิตที่ใช้อุณหภูมิต่ำกว่า
800 องศาเซลเซียส แต่จำเป็นต้องมีการลดอุณหภูมิเป็นบางช่วง
ซึ่งการลดอุณหภูมิลงจะทำให้เกิดสารไดออกซินได้ เช่น เตาเผาขยะประเภทต่างๆ
เตาหลอมโลหะ เป็นต้น
- แหล่งกำเนิดจากการเผาไหม้ตามธรรมชาติ เช่น
ภูเขาไฟระเบิด ไฟไหม้ป่า เป็นต้น
- อุตสาหกรรมและกิจกรรมที่มีการเผาไหม้ที่ใช้อุณหภูมิต่ำกว่า
800 องศาเซลเซียส เช่น เตาเผากากของเสียอันตรายและเตาขยะชุมชน
การเผาขยะตามบ้านเรือน
การเผาหญ้าในที่โล่งซึ่งในพื้นที่นั้นมีการใช้สารฆ่าแมลงที่มีสารคลอรีนเป็นองค์ประกอบ
- กระบวนการทางชีวภาพ เช่น การหมักและการย่อยสลายบริเวณแหล่งกักเก็บสิ่งปนเปื้อนต่างๆ
ที่สะสมอยู่เป็นเวลานาน
- การผลิตที่มีสารคลอรีนเป็นองค์ประกอบ เช่น
โรงงานผลิตสารเคมี กระบวนการฟอกย้อม การฟอกกระดาษ การผลิตพลาสติก( PVC)
ความเป็นพิษของสารไดออกซิน พบได้ทั้งในดิน น้ำ อากาศ และปนเปื้อนในอาหารซึ่งเป็นสารที่สลายตัวได้ยากจึงตกค้างในสิ่งแวดล้อมเป็นเวลานาน
ทำให้เกิดการเป็นพิษได้หลายรูปแบบ ดังนี้
ความเป็นพิษต่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมแบบ
- ทำให้น้ำหนักตัวลดลง เกิดความผิดปกติที่ตับ เซลล์ตับตาย
และเกิดอาการโรคผิวหนังอักเสบ
ความเป็นพิษต่อระบบประสาท
- มีอาการกล้ามเนื้อเสื่อม
สูญเสียความรับรู้บนเส้นประสาท
ความเป็นพิษต่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม
- ทำให้เกิดโรคผิวหนังที่เรียกว่า “คลอเอคเน” (Chlorance) คือมีผิวหนังขึ้นเป็นสิวหัวดำเกิดถุงสีน้ำตาลอมเหลืองที่ผิวหนังบริเวณหลังใบหู
ขอบตา หลัง ไหล่และอวัยวะสืบพันธุ์
สารกระตุ้น
- เป็นสารกระตุ้นการก่อมะเร็งหรือเนื้องอกในอวัยวะต่างๆ
ความเป็นพิษต่อตัวอ่อน
- ทำให้ตัวอ่อนหรือทารกผิดปกติและตายก่อนครบกำหนด
ทำให้ทารกมีโครงสร้างผิดปกติหรือทำให้การทำงานของอวัยวะและเนื้อเยื่อบางชนิดผิดปกติ
ระบบภูมิคุ้มกันผิดปกติ
- ทำให้มีการเปลี่ยนแปลงของระดับภูมิคุ้มกันบางชนิด
ในประเทศไทยยังไม่เคยเกิดเหตุการณ์รุนแรงจากผลกระทบของสารไดออกซินมาก่อนซึ่งเหตุการณ์ความรุนแรงนั้นเคยเกิดขึ้นในต่างประเทศ
เช่น ประเทศอิตาลี ซึ่งเกิดอุบัติเหตุในอดีตจากการระเบิดของโรงงานผลิตสารเคมี ทําใหคนงานไดรับผลกระทบ
คือ ตรวจพบมะเร็งที่ตับ เนื่องจากการ เปลี่ยนแปลงที่ผิดปกติของเอ็นไซมในตับ ผิวหนังมีอักเสบลักษณะเปนสิวหัวดํามีอาการระบบภูมิคุมกัน
บกพรอง โดยมีผลกระทบตอสุขภาพในระยะยาว ซึ่งมีผูไดรับผลตอเนื่องนานถึง 20 ป
การตรวจวัดสารไดออกซินนั้นสามารถอ้างอิงได้หลายวิธี
ซึ่งวิธีมาตรฐานเหล่านั้นจะเปลี่ยนแปลงไปตามตัวอย่างประเภทต่างๆ เช่น ตัวอย่างอากาศจากปล่อง
ตัวอย่างในบรรยากาศ ตัวอย่างน้ำทิ้ง ตัวอย่างชีวภาพ ตัวอย่างอาหาร ฯลฯ
นอกจากนั้นแต่ละประเทศก็จะมีมาตรฐานการวิเคราะห์ด้วยวิธีต่างๆกัน เช่น EPA1613, EPA8290หรือEPA23 TO - 09
EN1948(พล สาเททอง, 2549) ซึ่งพอสรุปได้ดังนี้
1.
วิธีสกัดโดยเทคนิคต่างๆ
เช่น Soxhlet extraction, microwave
extraction, Solid phase extraction(SPE), Liquid-Liquid extraction(LLE),
Accelerated Solvent extraction(ASE),
Pressurized Solvent Extraction(PSE)
2.
วิธีการกำจัดสิ่งสกปรกออกจากตัวอย่าง (clean up) เช่น Gel
Permeation Chromatography, Mulyti- layer Chromatography, Basic alumina
Chromatography, Acid alumina Chromatography, Actived carbon Chromatography,
Sulfuric acid treatment
3.
การควบคุมคุณภาพการวิเคราะห์ (Quality control and Quality
assurance) เช่น Control chart, Solvent Blank, Sample
blank, C12Labelled standards, Column clean up spike, Recovery test, Standard
Reference Material(SRM), Certify Reference Material (CRM)
4.
การวืเคราะห์ทางปริมาณ (Quantitative analysis) เช่น High Resolution Gas Chromatography-High Resolution Mass
Spectrophotometer (HRGC/HRMS), Isotope ratio dilution
5.
การรายงานผล (report) เป็นพิโคกรัม
(pictogram’pg) คือ 1 pg = 10-12 กรัม ,Toxicity
Equivalent by weight of 2,3,7,8-TCDD (TEQ), I-TEF (International-Toxicity
Equipvalent factors), TEQ (Total concentration, I-TEF (International – Toxicity
Equivalent factors)
แต่ที่ผ่านมาก็ยังไม่มีห้องปฏิบัติการในประเทศไทย ที่สามารถจะวิเคราะห์ได้แต่ต้องส่งตัวอย่างไป
วิเคราะห์ยังต่างประเทศซึ่งมีค่าใช้จ่ายสูงมาก จนในปี พ.ศ. 2551 จึงมีมติคณะรัฐมนตรี เห็นชอบให้จัดตั้งอาคารห้องปฏิบัติการไดออกซิน ขึ้นในประเทศไทย ห้องปฏิบัติการไดออกซิน (Dioxin Laboratory) เป็นห้องปฏิบัติการในสังกัด
ศูนย์วิจัยและฝึกอบรมด้านสิ่งแวดล้อม กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม
ซึ่งตั้งอยู่ภายในเทคโนธานี ต.คลองห้า อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี สำหรับห้องปฏิบัติการไดออกซินของไทยนั้นถือเป็นห้องปฏิบัติการ ไดออกซินของภาครัฐแห่งเดียวในเอเชียที่ตรวจวิเคราะห์ตัวอย่างสิ่งแวดล้อมและอาหารได้ครบถ้วน
โดยเริ่มดำเนินการมาตั้งแต่เดือน ม.ค. 56 และคาดว่าจะรองรับการตรวจวิเคราะห์ไดออกซินในทุกตัวอย่างสิ่งแวดล้อมอย่างเต็มรูปแบบ
และกำหนดค่ามาตรฐานไดออกซินของไทยได้ในปี 2558
การจะลดปริมาณสารไดออกซินให้ลดน้อยลงนั้นจะต้องมีมาตรการเข้ามาควบคุมซึ่งในประเทศไทยก็มีกฎหมายหรือมาตรการควบคุมสารไดออกซิน
ในปัจจุบันได้กำหนดค่ามาตรฐานการปลดปล่อยสารไดออกซินออกมาแล้วถึง
4
ฉบับ คือ
(1).
ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
เรื่องกำหนดมาตรฐานควบคุม การปล่อยทิ้งอากาศเสียจากเตาเผามูลฝอยติดเชื้อ
อากาศเสียที่ปล่อยทิ้งจากเตาเผา มูลฝอยติดเชื้อต้องมีค่าไม่เกินมาตรฐานควบคุมการปล่อยทิ้งอากาศเสียจากเตาเผา
มูลฝอยติดเชื้อของสารประกอบไดออกซินซึ่งคำนวณผลในรูปของหน่วยความเข้มข้น เทียบเคียงความเป็นพิษต่อมนุษย์(
PCDD/Fs as International Toxic Equivalent : I-TEQ) ไม่เกิน0.5นาโนกรัมต่อลูกบาศก์เมตร
(2). ประกาศกระทรวงอุตสาหกรรม
เรื่องกำหนดปริมาณสารเจือปนในอากาศที่ระบาย ออกจากปล่องเตาเผาสิ่งปฏิกูลหรือวัสดุที่ไม่ใช้แล้วที่เป็นอันตรายจากอุตสาหกรรม
พ.ศ. 2545 กำหนดปริมาณสารไดออกซิน/ฟิวแรนที่ระบาย ออกจากเตา
ต้องไม่เกิน0.5นาโนกรัมต่อลูกบาศก์เมตร (3). ประกาศกระทรวงวิทยาศาสตร์
เทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม เรื่องกำหนดมาตรฐานควบคุมการปล่อยทิ้งอากาศเสีย จากเตาเผามูลฝอย
ต้องมีค่าการปล่อยทิ้งสารประกอบ ไดออกซิน(Dioxin as TotalChlorinatedPCDD
plus PCDF) ไม่เกิน30นาโนกรัมต่อลูกบาศก์เมตร
(4).
ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เรื่องกำหนดมาตรฐานควบคุมการปล่อยทิ้งอากาศเสีย
จากโรงงานปูนซีเมนต์ที่ใช้ของเสียเป็นเชื้อเพลิงหรือเป็น วัตถุดิบในการผลิต
กำหนดอากาศเสียที่ปล่อยทิ้งจาก หม้อเผาปูนของโรงงานต้องมีสารประกอบไดออกซิน ไม่เกิน0.5 นาโนกรัมต่อลูกบาศก์เมตร I-TEQ
การควบคุมลดปริมาณสารไดออกซินไม่ได้มีมาตรการเฉพาะในประเทศไทยเท่านั้นแต่ยังเป็นข้อสัญญาระหว่างประเทศซึ่งหลายประเทศได้เข้าร่วมอนุสัญญาเพื่อเป็นมาตรการลดและเลิกการปลดปล่อยสาร
โดยอนุสัญญาที่กล่าวมานี้เรียกว่า “อนุสัญญาสตอกโฮล์ม” ว่าด้วยสารพิษตกค้างยาวนาน
(Stockholm
Convention on Persistent Organic Pollutants: POPs) มีวัตถุประสงค์เพื่อปกป้องสุขภาพอนามัยของมนุษย์
และสิ่งแวดล้อมจากสารพิษที่ตกค้างยาวนาน(สารPOPs) โดยโครงการสิ่งแวดล้อมแห่งสหประชาชาติ
(United Nations Environment Programme: UNEP) ร่วมกับคณะกรรมการรัฐบาลว่าด้วย
ความปลอดภัยของสารเคมีโดยมีประเทศที่ร่วมลงนาม 152 ประเทศ
ประเทศไทยได้ให้สัตยาบัน ในอนุสัญญาสตอกโฮล์มฯ เมื่อวันที่ 31 มกราคม 2548 และปัจจุบันประเทศที่ให้สัตยาบันแล้ว
17 ประเทศ โดยอนุสัญญาสตอกโฮล์ม
กำหนดให้ประเทศสมาชิกต้องกำหนดเป้าหมายในการลดและเลิกการปลดปล่อยและการใช้สาร
POPs ทันที ที่อนุสัญญานี้มีผลบังคับใช้การผลิตและสารเคมีป้องกันและกำจัดศัตรูพืชตามประเภทที่กำหนดนั้น
ประเทศที่ให้สัตยาบันในอนุสัญญาแล้วจะต้องถูกห้ามใช้ผลิต
โดยทันทีมีการจำกัดการผลิตและ การใช้สารกลุ่มดังกล่าวและเรียกร้องให้รัฐบาลของประเทศต่างๆ
ดำเนินการเพื่อลดการปลดปล่อย สารมลพิษในกลุ่ม POPs เช่น
สารฆ่าแมลง ไดออกซิน ฟิวแรน เฮกซะคลอโรเบนซีน และสารพีซีบี จากกระบวนการเผาไหม้กำหนดให้มีแผนปฏิบัติการระดับชาติเพื่อปฏิบัติตามอนุสัญญาสตอกโฮล์ม
และจำกัดการนำเข้า การส่งออกสาร POPs และจัดตั้งศูนย์ประสานงานเพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูล
ข่าวสาร เป็นต้น
จากการกำเนิดสารไดออกซินนั้นเกิดจากกระบวนการเผาไหม้ทั้งสิ้น
ไม่ว่าจะเป็นกระบวนการในโรงงานอุตสาหกรรม จากธรรมชาติ จากบ้านเรือนและการเกษตร
ซึ่งการเผาจะมีการแพร่กระจายไปในวงกว้างซึ่งส่งผลกระทบต่อมนุษย์
ซึ่งปัจจุบันทางโรงงานอุตสาหกรรมได้มีมาตรการกฎหมายมาควบคุมการลดสารไดออกซินให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐานโดยประกาศเป็นกฎกระทรวง
แต่ปัญหาที่ไม่สามารถควบคุมได้คือ จากประชาชนจากการเผาในที่โล่ง
ทำให้เกิดมลพิษทางด้านอากาศและมลพิษนี้มีสารเคมีที่เกิดขึ้นโดยไม่ได้ตั้งใจ คือ
ไดออกซิน ดังนั้น ประชาชนจึงควรลดการเผาในที่โล่งและหาแนวในการลดการเผาในที่โล่งซึ่งทำได้ง่ายๆ
เช่น การปลูกพืชแบบที่ไม่ต้องการไถหรือไม่เผา เช่น พืชตระกูลถั่ว
เพื่อเพิ่มรายได้และเพิ่มธาตุอาหารในดิน ,การไถกลบตอซัง/ขุดหลุมฝัง
,การผลิตปุ๋ยหมักจากขยะอินทรีย์และการคัดแยกขยะในครัวเรือน ขยะบางประเภทสามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้เละสามารถขายเพื่อเพิ่มรายได้
ถ้าเราสามารถลดขยะได้จากต้นทางและลดการเผาขยะในที่โล่งได้สารไดออกซินที่อันตรายก็ลดลงไปและสุขภาพร่างกายของประชาชนก็ดีขึ้นอีกด้วย
ที่มา : กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม
สถาบันไดออกซินแห่งชาติ http://www.pcd.go.th/info_serv/haz_dioxin.html
กรมควบคุมมลพิษhttp://excellenthealthgoodth.blogspot.com/2011/09/blog-post_5625.html
